Nobel kimya mükafatı
Nobel mükafatı dünyaca məşhur kimyaçı, mühəndis və ixtiraçı Alfred Bernard Nobelin vəsiyyəti əsasında 27 noyabr 1895-ci ildə təsis edilmişdir. Onun vəsiyyətinə əsasən beş sahə üzrə bu mükafat verilir:
- Nobel Kimya Mükafatı
- Nobel Fizika Mükafatı
- Nobel Tibb və Fiziologiya Mükafatı
- Nobel Ədəbiyyat Mükafatı
- Nobel Sülh Mükafatı
1901-2012-ci illər ərzində cəmi 44 nəfər qadın Nobel Mükafatına layiq görülüb. Meri Küri bu mükafata sahib olan ilk qadındır.
Adolf Hitler hökümətinin təzyiqləri nəticəsində Riçard Kuhn(kimya 1938), Adolf Butenand (kimya 1939) və Gerhard Domaq( Fiziologiya və Tibb, 1939) sahib olduqları halda Nobel Mükafatlarını alabilmədilər.
Nobel Laureatçıları sırasında bəziləri təkrar mükafatlandırılmışlar: M.Küri 1903-cü ildə fizika, 1911-ci ildə kimya, L.Paulinq 1954-cü ildə kimya, 1962-ci ilə sülh üzrə, F.Sanger 1958 və 1980-ci illərdə kimya. Linus Paulinq yeganə şəxsdir ki, iki fərqli sahə üzrə – kimya(1954) və sülh(1962) mükafatına fərdi olaraq layiq görülüb.
Ailəvi Nobel Mükafatçıları içərisində ən müvəffəqiyyətlisi Kürilərdir. Meri Küri, həyat yoldaşı,(Pierre Küri) qızı(İrene Coliot Küri ) və qızının əri(Frederik Coliot) bu mükafata layiq görülmüşlər.Əlavə olaraq Gerti və Carl Cori, Alva və Gunnar Mirdal cütlükləri də mükafatçı ailələr sırasındalar.
“Laureat” sözü latınca “laureatus” sözündən götürülüb, mənası dəfnə yarpağı ilə mükafatlandırılmış deməkdir. Yunan mifologiyasında, allah Apollon başında dəfnə yarpağı olan çələng ilə təsvir edilir. Həmçinin qədim yunanlar idman və şeir yarışlarında qaliblərə dəfnə çələngi təqdim edərək onları mükafatlandırırdılar. Qısacası bu kəlimə keçmişdə belə qaliblər üçün işlədilmiş, onları təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir. Məhz bu səbəbdən laureat termini Nobel mükafatı alan şəxslər üçün də keçərlidir.
Mənbə : www.nobelprize.org
Kimyanın tarixi
Kimyanın bilinən tarixi Qədim Misir dövründə başlamışdır. E.Ə 2000-ci illərdə Misirlilərin kimyəvi üsullar istifadə edərək kosmetik tozlar çıxardıqları iddia edilməkdədir. Kral Hamurabi dövründə (e.ə 1792-1750) Babillər qızıl, gümüş, civə, güllə, dəmir və mis kimi metalları təyin olunmuş və bu metallara simvollar verilmişdir. Erkən Yunan fəlsəfəçilər (Sokrates əvvəli mütəfəkkirlər) təbii hadisələri fövqəltəbii olmayan səbəblərlə şərhə çalışmışlar, bunun nəticəsində də bu dövrdə əlkimya əvvəli kimya elminin təməlləri atılmışdır. Miletli Tales (e.ə 624 - e.ə 546) maddənin prinsiplərini araşdırmış və suyun kainatın təməl maddəsi olduğunu önə sürmüşdür.Bir başqa Miletli Anaksimandros (e.ə 610- e.ə 546) suyun əleyhdarı olan atəşin necə meydana gəldiyini sorğulamışdır.Empedokles (e.ə 490-430) kainatın 4 təməl element atəş, hava, su və torpaqdan meydana gəldiyini iddia etmişdir. Empedoklesin tərifinə görə torpaq bərk/qatı maddələri, su maye maddələri və metalları, hava gazları ifadə etməkdə idi. Bununla birlikdə atəşidə bir müddətdən çox maye, qaz və bərk/qatı kimi maddənin bir halı olaraq təyin etmişdir. Demokritosun müəllimi Leukippos kainatın iki növ elementdən meydana gəldiyini (boşluq və bərk/qatı) ifadə etmiş, boşluğun və qatılığın kainatdakı bütün elementləri meydana gətirdiyini ifadə etmişdir.Democritus (e.ə 460-370 ) Leukippos ilə birlikdə atomçu nəzəriyyəni inkişaf etdirmişdir.Maddələrin quruluş daşı olaraq daha kiçik parçalara ayrıla bilməyən atomlar Leucippus və Democritusun inkişaf etdirdiyi bir fəlsəfə sistemi olaraq qəbul edilməsinə baxmayaraq Platon bu atomçuluq nəzəriyyəsinə bölünə bilməzlik prinsipini əlavə etmişdir. Plato kainatı meydana gətirən 4 təməl elementin geometirik qatılardan meydana gəldiyini bu qatılarında üçbucaq səthlərdən meydana gəldiyini iddia etmişdir.Aristoteles (e.ə 384-323) elementlərin xüsusiyyətləri düşüncəsini təyin etdirmişdir. Fərqli elementlərin fərqli xüsusiyyətləri olduğunu və bunun müxtəlif dəyişənlərə bağlı olduğunu ifadə etmişdir. Bu xüsusiyyətləri dəyişdirildiyində bir elementin başqa bir elementə çevrilə biləcəyini və maddələrin dəyişmə halında olduğunu iddia etmişdir.
